درباره فلسفه وجود محراب در منابع اسلامی سخن گفته شده است. در تعابیر اهل معنا محراب؛ یعنی" محل حرب و جنگ"، بنابراین وقتی امام جماعت و یا هر انسان دیگری برای خود مکانی را به عنوان محراب انتخاب می‌کند و در آن به نماز می‌ایستد در واقع با شیطان باطنی و ظاهری در جنگ است و با هر گونه شرک و کفر مبارزه می‌کند و تنها خدا را میپرستد و او را تسبیح و تقدیس می‌کند.
ریشه کلمه محراب
برخی بر این باورند که ریشه? محراب از فعل حرب به معنی «جنگیدن»، است و بنابراین محراب هم به معنی «میدان جنگ» است و اشاره به «محل جنگیدن با شیطان» دارد و برخی دیگر این توضیح را برای ارتباط این واژه و فعل کافی نمی‌دانند و به دنبال ریشه? آن در زبان‌های دیگر هستند. البته هم‌اکنون این تئوری نامحتمل دانسته می‌شود زیرا گفته می‌شود این واژه پیش از اسلام برای اشاره به نوعی بنا به کار می‌رفته است.همچنین به پرستش‌گاه‌های آیین مهرپرستی که در ایران و بین النهرین رواج داشته است مهرابه گفته می‌شده است.
گودی محراب نماز به خاطر چیست؟
گفته شد که محراب در تعابیر اهل معنا؛ محل حرب با شیطان و نفس اماره را گویند. به همین دلیل در مذهب شیعه آن‌را گود می‌سازند؛ تا از بروز غرور در نفس امام جماعت جلوگیری کند. البته از منظر فقهی گودی محراب به این خاطر است که مکان ایستادن امام باید از محل ایستادن مامومین بالاتر نبوده و حداقل مساوی باشد؛ لذا در مسجد باید کف محراب عبادت از محل ایستادن ماموم پائین‌تر باشد.
همچنین گفته شده که گودی محراب تداعی کننده سنگر مجاهدین و مبارزین در جبهه‌های جنگ است و این خود به امام جماعت این معنا را القاء می‌کند که در چه جایگاه خطیری قرار داشته و وظیفه دفاع از حقانیت دین را بر عهده دارد و باید متوجه باشد که در سنگر تبیین معارف دین و احکام اسلام و قرآن ایستاده است.
چگونگی محراب در عبادتگاه سایر ادیان
یکی از جلوه گاه‌های معماری آیینی در مذهب یهود و نصاری و مسلمانان؛ محراب معابد است که در مساجد دور آن‌را به‌شکل قوسی آیات قرآن می‌نویسند. شریف‌ترین محل نشستن و صدر مجلس را هم محراب می‌گویند.
گفته شده که در آیین مهرپرستی؛ مهرابه محل پرستش و راز و نیاز بوده است و در خانه‌های قدیمی قسمتی فرورفته در شبستان‌ها بود که به آن « مهرابه » می‌گفتند و در طول زمان و استعمال زیاد مهرابه به محراب تبدیل شد.
در دین یهود و نصاری و اسلام، معبد و محراب از جایگاه خاصی برخوردار است. یهودیان محراب را به شکل اتاقک و بالاتر از زمین می‌ساختند (آیه 21 سوره صاد دلالت بر این حقیقت دارد). روی همین حساب است که گویند کسانی که دو طرف محراب می‌ایستند باید امام را ببینند والا نمازشان باطل است.
آیا محراب در زمان پیامبر(ص) بوده؟
اینکه محراب در زمان پیغمبر(ص) بوده یا خیر؛ مشخص نیست. به احتمال قوی جهت‌نمایی در دیوار وجود داشته که جایگاه امام جماعت و سمت قبله را به مامومین نشان می‌داده، قدر مسلم این است که محراب مقعر در زمان امویان ابداع شد.
البته در اخبار رسیده از طریق عامه در زمان پیامبر(ص) وجود محراب در مسجد تائید شده است. بیهقی در( سنن ج2ص30)نقل می‌کند که " رسول الله(ص) نهض الی المسجد فدخل المحراب ثم رفع یدیه بالتکبیر ".
