در هفته های گذشته قدری پیرامون ضرورت عقلی و شرعی امر به معروف و نهی از منکر سخن گفتیم و در این هفته در باب جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن کریم نکاتی را تقدیم می کنیم.
مسأله امر به معروف از همان روزهاى اول بعثت در مکّه مورد عنایت اسلام بوده است. بعنوان مثال در سوره والعصر که شعار مسلمانان به هنگام جدایى از یکدیگر بود و در اوائل بعثت در مکه نازل شده است، در جمله: «تَواصَوْا بِالْحَقِّ و تَواصَوْا بِالصَّبْرِ»، اشاره به امر به معروف میکند.
اولین وظیفه انبیا
قرآن، اولین وظیفه همه انبیا را امر به معروف و نهى از منکر میداند و میفرماید:
و لقد بعثنا فى کلّ امة رسولًا ان اعبدواالله و اجتنبواالطاغوت (نحل، 36)
«ما در میان هر امّتى، پیامبرى را مبعوث کردیم که مهمترین وظیفه آنان دو چیز بود: یکى امر به یکتاپرستى که بزرگترین معروفهاست(انِ اعْبُدُوااللَّه)، و دوم نهى از اطاعت طاغوتها که بزرگ ترین منکرهاست (اجْتَنِبُوا الطَّاغوتَ)»
درسوره اعراف نیز میخوانیم: پیامبر اسلام که نام و نشانش در تورات و انجیل آمده، اوّلین وظیفه اش امر به معروف و نهى از منکر است. ( اعراف، 157)
نشانه بهترین امت
کُنْتُمْ خَیْرَ امَّةٍ اخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْروُفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر (آل عمران/ 110)
قرآن خطاب به مسلمانان میفرماید، «شما بهترین امتى هستید که بر مردم ظاهر شده اید؛ به شرط آنکه امر به معروف و نهى از منکر کنید.
قرآن با آنکه بارها از اهل کتاب به خاطر تعصبات نابجا و تحریفهاى نامشروع و توقعات بیهوده انتقاد کرده، اما از گروهى از آنان به خاطر ایمان و تلاوت آیات الهى و امر به معروف و نهى از منکر ستایش کرده است: «لَیْسُوا سَواءً مِنْ اهْلِ الْکِتَابِ امَّةٌ قائِمَةٌ یَتْلُونَ آیاتِ اللَّه ... وَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْروُفِ و یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر (آل عمران/ 112 و 113)»
امر به معروف کارى است که خداوند انجام میدهد: «انَّ اللَّهَ یَأمُرُ بِالعَدْلِ و اْلِاحْسانِ (سوره نحل، آیه 90)» همانا که امر به منکر کار شیطان است: «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ و یَأْمُرُکُم بِالْفَحْشاء (سوره بقره، آیه 268)»
امر به معروف وظیفه عمومى است که قرآن میفرماید:
الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بَعْضُهُمْ اوْلِیَآءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَونَ عَنِ الْمُنْکَر (توبه/ 71)
تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند که یکدیگر را به معروف وادار کنند و از منکر باز دارند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند.
آنچه در این آیه جلب توجه میکند، چند نکته است:
1)از آغازِ تکلیف، همه مردم از هر سن و صنف و نژادى که باشند، بر دیگر مؤمنان حق ولایت دارند؛ یعنى امر و نهى آنان بر اساس حق ولایتى است که خداوند قرار داده است و هرگز نام دخالت بى جا، مزاحمت و فضولى بر این کار روا نیست.
2)مقام ایمان است که به مسلمانان این حق را میدهد و این حق براى سایر مردم وجود ندارد.
3)همیشه امر به معروف، مقدم بر نهى از منکر به کار رفته است تا به ما بفهماند که کارها را از راه مثبت پیگیرى کنید و در جامعه، تنها انتقاد کننده نباشید.
4)در این آیه، امر به معروف و نهى از منکر قبل از نماز و زکات مطرح شده است، زیرا اقامه نماز و اداى زکات نیاز به یک سلسله تبلیغات دارد که همان امر به معروف است؛ براى مثال، در مقدمه نماز وقتى با بهترین و رساترین صدا مىگوییم:«حَىّ على الصّلوة»، این کلام خود امر به معروف است که بر نماز مقدم شده است. قرآن، خود اقامه نماز را نهى از منکر میداند؛ آنجا که میفرماید: «انَّ الصَّلوةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ و الْمُنکَرِ (عنکبوت،45)»
5)گرچه باید به اولویتها توجه داشت، اما آنچه مورد پسند اسلام است، سفارش به تمام معروفها و جلوگیرى از همه منکرات است.
به عبارت دیگر، زمانى ما به جامعه دلخواه میرسیم که:
1) مرد و زن هر دو قیام کنند.
2) بر اساس ولایت و محبت امر و نهى کنند.
3) از خوبیها شروع کنند.
4) به همه نقاط مثبت و منفى توجه کنند.
