قرآن از نظر محتوا و بیان معارف الهی، معجزه است. شیوه سخن گفتن قرآن طوری است که با آنچه بشر، تا کنون شنیده و گفته، تفاوت زیاد دارد و زیبایی ظاهر و شیرینی بیان آن را هیچ کلامی ندارد.
باید معنا و حقیقت اعجاز و معجزه و شرایط آن ذکر شود تا ببینیم آیا این شرایط در قرآن موجود است. حقیقت اعجاز، جز این نیست که مدّعی نبوت، عمل خارق‌العاده را انجام دهد و دیگران را برای همانند آن دعوت کند، اما آنان از آوردن مانند آن عاجز و ناتوان باشند. (1) قیود و شرایط مذکور در قرآن مجید دیده می‌شود، یعنی پیامبر اسلام با معجزه قرآن، ادعای نبوت کرد و مردم را به هماوردی (تحدّی) فرا خواند تا جایی که حاضر شد، کافران تنها یک سوره بیاورند و از تمام جهانیان برای ساختن سوره کمک بگیرند. (2) چهارده قرن است که این ندا در گوش جهانیان طنین‌انداز است، ولی کسی نتوانسته است در صحنه مبارزه، گام بگذارد یا موفق شود.
اعجاز قرآن صورت‌های مختلفی دارد:
1- اعجاز طریقی:
یعنی قرآن که حاوی هدف بلند و سخنان حکیمانه است، از طرف شخصی که امی بود و خواندن و نوشتن را نمی‌دانست، آورده شد.
بر این اساس، قرآن مجید روی کلمه امّی در مورد پیامبر (ص)، مکرّر تکیه کرده و می‌فرماید: «پیش از این کتابی نمی‌خواندی و چیزی با دست خود نمی‌نوشتی تا مایه تردید و شک گمراهان گردد».(3)
2- اعجاز لفظی:
شیوه سخن گفتن قرآن طوری است که با آن چه بشر، تا کنون شنیده و گفته، تفاوت زیاد دارد و زیبایی ظاهر و شیرینی بیان آن را هیچ کلامی ندارد، که علمای ادب از آن به فصاحت و بلاغت تعبیر می‌کنند.
قرآن نه شعر است و نه نثر، بلکه دارای سبک خاصی است که نظیر آن یافت نمی‌شود. از این رو «ولید بن مغیره» در مورد قرآن گفت: «از محمد، سخنی شنیدم که نه شباهت به گفتار انسان‌ها دارد و نه پریان، گفتار او شیرینی خاصی دارد» اما او برای خنثی کردن تأثیر قرآن گفت: بگویید پیامبر ساحر است. (4)
آیات 24 و 25 سوره مدثر ناظر به این جریان است که آهنگ مخصوص قرآن، ملال‌آور نبوده و بر اثر تکرار خواندن، صراحت و قاطعیت، متانت و عفّت بیان، همه نشان‌دهنده زیبایی و هنر قرآن مجید است.
یک آیه از قرآن، ابن مقفع، ادیب معروف را به زانو در آورد و آن آیه «یا ارض ابلعی ماءک...»(5) می‌باشد، زیرا در عین اختصار، ماجرای طوفان نوح را با تعبیرات کوتاه و بسیار پر معنی شرح می‌دهد. به گفته بعضی از محققان، 23 نکته از صنایع ادبی در آن جمع است. (6)
یکی از صاحب‌نظران می‌گوید: یک حرف از قرآن در جایگاهش معجزه است، زیرا آن حرف، کلمه‌ای را که در آن واقع شده نگاه می‌دارد و آن کلمه، آیه را و آن آیه، آیات بسیار را و همین راز اعجاز جاودانی قرآن است. (7)
3- اعجاز معنایی:
قرآن از نظر محتوا و بیان معارف الهی، معجزه است، چون به شکل بسیار زیبایی مسائل مربوط به خدا و ماوراءالطبیعه را مطرح کرده و خداوند را به زیباترین وجه توصیف کرده است.
آیاتی از قرآن، منطبق بر قواعد علمی امروز است مانند جاذبه عمومی، آفرینش جهان، حرکت زمین، حرکت منظومه شمسی، زندگی در کرات دیگر، زوجیت گیاهان، زوجیت عمومی، علل نزول باران و غیره. (8)
در این زمینه، هزاران کتاب و مقاله توسط دانشمندان در رشته‌های مختلف علوم به نگارش در آمده و همه از عظمت قرآن و تطبیق آیات با جدیدترین رهیافت‌های دانش بشری سخن گفته‌اند:
موریس بوکای در کتاب «مقایسه‌ای میان تورات، انجیل و قرآن و علم»، پس از تطبیق آیات قرآن با دستاوردهای علمی می‌گوید: «چگونه می‌توان از تطبیق قرآن با جدیدترین فرآورده‌های علمی بشر در شگفت فرو نرفت و آن را اعجاز به حساب نیاورد؟!»
جالب آن که در مفاد آیات قرآن، کوچک‌ترین اختلافی وجود ندارد و این یکی دیگر از نشانه‌های اعجاز قرآن در بخش اعجاز معنایی است. قرآن مجید به این حقیقت اشاره کرده: «آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند که اگر از سوی غیر خدا بود، اختلافات فراوانی در آن می‌یافتید».(9)
4- اعجاز در پیشگویی‌های تاریخی مانند غلبه روم بر ایران.
5- اعجاز در بیان رخدادهای تاریخی پیشین.
6- جامع بودن دانش‌های مختلف. قرآن نه کتاب حقوقی است، نه اخلاقی، نه کلامی و اعتقادی، نه تاریخی، نه علوم بلاغی و لغت و نه رشته خاص علمی و... اما در عین حال، همه این دانش‌ها را در خود جمع کرده است.
برای مطالعه بیشتر به کتاب‌های ذیل مراجعه کنید:
کتاب تفسیر نوین، محمد تقی شریعتی.
قرآن و آخرین پیامبر، ناصر مکارم شیرازی.
برهان رسالت، جعفر سبحانی.
وحی و نبوت، شهید مطهری.
تفسیر المیزان، ج اعلامیه طباطبایی.
پی‌نوشت‌ها:
1. جعفر سبحانی، الهیات و معارف اسلامی، ص 262.
2. بقره (2) آیه 23.
3. عنکبوت (29) آیه 48.
4. مجمع‌البیان، ج 9، ص 387.
5. هود (11) آیه 44.
6. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 8، ص 122.
7. محمد تقی شریعتی، تفسیر نوین، قسمت مقدمه، ص 52.
8. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 8، ص 190 - 180.
9. نساء (4) آیه 82.
