یکی از مسائلی که همه دوست دارند درباره آن بدانند این است که فرشته چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
در کتاب یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ از آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، در این‌باره آمده است:
ویژگی فرشته‌ها در قرآن کریم
در قرآن مجید از ملائکه فراوان یاد شده است. آیات زیادى از قرآن درباره صفات، ویژگیها، مأموریت‌‌ها و وظائف فرشتگان سخن مىگوید، حتى قرآن، ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به خدا و انبیاء و کتب آسمانى قرار داده است، و این دلیل بر اهمیت بنیادى این مسأله است. «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ» پیامبر اسلام به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده ایمان آورده، و مؤمنان نیز به خدا و فرشتگان او و کتابها و رسولانش همگى ایمان دارند. (بقره- 285).
بدون شک وجود فرشتگان از امور غیبیهاى است که براى اثبات آن با این صفات و ویژگیها راهى جز ادله نقلیه نیست، و به حکم ایمان به غیب آنها را باید پذیرفت.
قرآن مجید روی هم رفته ویژگی‌‌هاى آنها را چنین مىشمرد:
1- فرشتگان موجوداتى عاقل و با شعورند و بندگان گرامى خدا هستند (بَلْ عِبَادٌ مُّکْرَمُونَ) (انبیاء 26).
2- آنها سر بر فرمان خدا دارند و هرگز معصیت او نمىکنند (لَا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ) (انبیاء 27).
3- آنها وظائف مهم و بسیار متنوعى از سوى خداوند بر عهده دارند:
گروهى حاملان عرشند (حاقه- 17).
و گروهى مدبرات امرند (نازعات- 5)
گروهى فرشتگان قبض ارواحند (اعراف- 37).
و گروهى مراقبان اعمال بشرند (سوره انفطار- 10 تا 13).
گروهى حافظان انسان از خطرات و حوادثند (انعام- 61).
و گروهى مأمور عذاب و مجازات اقوام سرکشند (هود 77).
و گروهى امداد گران الهى نسبت به مؤمنان در جنگها هستند (احزاب- 9).
و بالاخره گروهى مبلغان وحى و آورندگان کتب آسمانى براى انبیاء مىباشند (نحل- 2) که اگر بخواهیم یک یک از وظائف و مأموریت‌هاى آنها را بر شمریم بحث به درازا مىکشد.
4- آنها پیوسته مشغول تسبیح و تقدیس خداوند هستند، چنانکه در آیه 5 سوره شورى مىخوانیم: «وَالْمَلَائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِی الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ اللهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» (فرشتگان تسبیح و حمد پروردگار خود را بجا مىآورند و براى کسانى که در زمین هستند استغفار مىکنند.)
5- با این حال انسان به حسب استعداد تکامل از آنها برتر و والاتر است تا آنجا که همه فرشتگان بدون استثناء بخاطر آفرینش آدم به سجده افتادند و آدم معلم آنها گشت (آیات 30- 34 سوره بقره).
فرشته‌ها گاهی به صورت انسان در می‌آیند
6- آنها گاه به صورت انسان در مىآیند، و بر انبیاء و حتى غیر انبیاء ظاهر مىشوند، چنانکه در سوره مریم مىخوانیم: فرشته بزرگ الهى به صورت انسان موزون بر مریم ظاهر شد: «فَأَرْسَلْنَا إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا» (مریم- 17).
در جاى دیگر به صورت انسانهائى بر ابراهیم و بر لوط ظاهر شدند (هود- 69 و 77).
حتى از ذیل این آیات استفاده مىشود که قوم لوط نیز آنها را در همان اشکال موزون انسانى دیدند (هود- 78).
آیا ظهور در چهره انسان، یک واقعیت عینى است؟ یا به صورت تمثل و تصرف در قوه ادراک؟ ظاهر آیات قرآن معنى اول است، هر چند بعضى از مفسران بزرگ معنى دوم را برگزیدهاند.
تعداد فرشته‌ها چه مقدار است؟
7- از روایات اسلامى استفاده مىشود که تعداد آنها به قدرى زیاد است که به هیچ وجه قابل مقایسه با انسان نیست، چنانکه در روایتى از امام صادق علیه السلام مىخوانیم:
هنگامى که از آن حضرت پرسیدند آیا عدد فرشتگان بیشترند یا انسانها؟ فرمود: «سوگند به خدائى که جانم به دست او است فرشتگان خدا در آسمانها بیشترند از عدد ذرات خاکهاى زمین، و در آسمان جاى پایى نیست مگر اینکه در آنجا فرشتهاى تسبیح و تقدیس خدا مىکند»
8- آنها نه غذا مىخورند و نه آب مىنوشند، و نه ازدواج دارند، چنانکه در حدیثى از امام صادق علیه‌السلام مىخوانیم: «فرشتگان غذا نمىخورند و آب نمىنوشند و ازدواج نمىکنند بلکه با نسیم عرش الهى زندهاند!»
9- آنها نه خواب دارند نه سستى و غفلت، چنانکه امام على علیه‌السلام در حدیثى چنین مىگوید: «در آنها نه سستى است، و نه غفلت، و نه عصیان ... خواب بر آنها چیره نمىشود و عقل آنها گرفتار سهو و نسیان نمىشود، بدن آنها به سستى نمىگراید، و در صلب پدران و رحم مادران قرار نمىگیرند»
10- آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند، بعضى همیشه در رکوعند و بعضى همیشه در سجودند.
«وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ / وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ / وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ» هر یک از ما مقام معلومى دارد، ما همواره صف کشیده منتظر فرمان او هستیم و پیوسته تسبیح او مىگوئیم. (صافات 164- 166).
امام صادق مىفرماید: «خداوند فرشتگانى دارد که تا روز قیامت در رکوعند، و فرشتگانى دارد که تا قیامت در سجودند»
براى آگاهى بیشتر از اوصاف ملائکه و اصناف آنها به کتاب «السماء و العالم» بحارالانوار، «ابواب الملائکه» جلد 59 صفحه 144 تا 326 مراجعه فرمائید، همچنین نهج البلاغه خطبههاى اول و 91- خطبه اشباح- و 109 و 171 بیانات خوبی دارد.
فرشتگان موجودات مجردند یا مادی؟
آیا با این اوصاف که براى فرشتگان ذکر شد آنها موجوداتى مجردند یا مادى؟!
بدون شک با این اوصاف، نمىتوانند از این ماده کثیف عنصرى باشند، ولى مانعى ندارد که از اجسام لطیفى آفریده شده باشند، اجسامى ما فوق این ماده معمولى که ما با آن آشنا هستیم.
اثبات «تجرد مطلق» براى فرشتگان حتى از زمان و مکان و اجزاء، کار آسانى نیست، و تحقیق از این مسأله نیز فایده زیادى در بر ندارد، مهم آن است که ما فرشتگان را به اوصافى که قرآن و روایات مسلم اسلامى توصیف کرده بشناسیم و آنها را صنف عظیمى از موجودات والا و برجسته خداوند بدانیم، بى آنکه مقامى جز مقام بندگى و عبودیت براى آنها قائل باشیم، و آنها را شریک خداوند در خلقت یا عبادت بدانیم که این شرک و کفر محض است.
در بسیارى از عبارات تورات از فرشتگان تعبیر به «خدایان» مىکند که تعبیرى است شرک آلود، و از نشانههاى تحریف تورات کنونى است، ولى قرآن مجید از این گونه تعبیرات پاک و منزه است، چرا که براى آنها مقامى جز بندگى و عبادت و اجراى فرمانهاى الهى قائل نشده است و حتى چنانکه گفتیم از آیات مختلف قرآن بر مىآید که مقام انسان کامل از فرشتگان والاتر و بالاتر است.
