دیدبان: مطابق اصل 77 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،"عهد نامه ها، مقاوله نامه ها، قراردادها و موافقت نامه های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد." و در صورت تصویب، به موجب ماده 9 قانون مدنی در حکم قانون می باشند(1). اما سوال اینجاست که آیا تمامی عهدنامه ها، مقاوله نامه ها و بطور کلی معاهدات(2)، می بایست به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد و یا آن دسته از معاهداتی که واجد مقررات حقوقی بوده و مشمول مقررات حقوق بین الملل است، به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهند رسید؟
دیدبان در صدد پاسخ به سوال فوق بوده و بیان می دارد که تنها آن دسته از معاهداتی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد که موافقت نامه ای حقوقی بوده و مشمول مقررات حقوق بین الملل می باشد.
از دیدگاه عرف و از نظرگاه عهدنامه وین(3)معاهده، عبارت است از هر گونه توافق منعقده میان تابعان حقوق بین الملل به منظور حصول آثار حقوقی معینی، طبق مقررات حقوق بین الملل؛ مع هذا هر معاهده بین المللی یک توافق بین المللی است اما هر توافق بین المللی را نمی توان یک معاهده بین المللی قلمداد نمود، بنابراین برخی از توافق های بین المللی اعم از حقوقی یا سیاسی، معاهده بین المللی محسوب نمی شوند و در نتیجه خارج از شمول مقررات حقوق بین الملل هستند(4). از جمله توافق های بین المللی که مشمول مقررات حقوق بین الملل نمی شود، موافقت نامه های نزاکتی می باشد.
موافقت نامه های نزاکتی یا اخلاقی دارای ماهیت و خصوصیت صرفا سیاسی هستند که اینگونه توافق ها میان تابعان حقوق بین الملل بعمل آمده و طرف های اینگونه توافقات معمولا به منظور دوری جستن از تعهدات حقوقی بین المللی به امضای آن روی می آورند که در عین حال تعهدی سیاسی و اخلاقی ایجاد کرده و فاقد آثار حقوقی لازم الاجرا می باشد و هدف از امضای آن اتخاذ یا تعقیب خط مشی سیاسی معین است.
دیدبان اعتقاد دارد موافقت نامه فیمابین ایران و 1+5 از جمله موافقت نامه های نزاکتی بوده که هدف دولت جمهوری اسلامی ایران از امضای این موافقت نامه، اتخاذ یا تعقیب مشی سیاسی مشخصی در تعاملات سیاسی- بین المللی خود می باشد و چون ماهیت این موافقت نامه سیاسی بوده و نه حقوقی– که در راستای وظایف و اختیاراتی است که قانون اساسی به رییس جمهور اعطا نموده است – مع الوصف هر گونه الزامی برای به تصویب رساندن این موافقت نامه توسط مجلس شورای اسلامی وجاهت قانونی ندارد.
شورای نگهبان قانون اساسی در نظریه شماره ی 3903 ابراز داشته است که: ..."قراردادهایی که یک طرف آن وزارتخانه یا موسسه یا شرکت دولتی و طرف دیگر قرارداد شرکت خصوصی خارجی می باشد قرارداد بین المللی محسوب نمی شود و مشمول 77 اصل قانون اساسی نمی باشد." (5) و از طرفی در نظریه شماره 2009 مشابه همین مطلب را بیان داشته و قراردادهایی که جهت انجام معامله بین وزارتخانه ها و شرکت های خارجی دولتی که دارای شخصیت حقوقی باشند، منعقد گردد را مشمول اصل فوق الاشعار نمی داند(6). مع هذا همانطوری که در نظریه 3903 روشن است شورای محترم نگهبان قراردادهایی را مشمول اصل 77 قانون اساسی می داند که در حیطه حقوق بین الملل باشند. یعنی شمول اصل 77 قانون اساسی معلق به این امر شده است که قرارداد موصوف، قراردادی بین المللی باشد و طبق قاعده "تعلیق الحکم بالوصفیه مشعر بالعلیه" چون موافقت نامه های نزاکتی مشمول حقوق بین الملل نبوده و به تعبیر شورای نگهبان قرارداد بین المللی محسوب نمی شود، بنابراین مشمول اصل 77 قانون اساسی نمی باشند.
اینکه دیده می شود برخی با استناد به اطلاق اصول 77 و 125 قانون اساسی (7)سعی در اثبات این مدعا دارند که موافقت نامه ایران و 1+5 باید به تصویب مجلس برسد، سخنی نا صواب است چرا که اطلاق این اصول با مقررات آمره ی حقوق بین الملل در تعارض بوده و دلیلی ندارد کلیه موافقت نامه های بین المللی مورد تصویب مجلس شورای اسلامی قرار گیرد. از آنجایی که اصل 77 قانون اساسی در فصل مربوط به اختیارات مجلس آمده است، فلذا آن دسته از موافقت نامه ها ی بین المللی به تصویب مجلس خواهد رسید که واجد مقررات حقوقی بوده و مشمول مقررات حقوق بین الملل باشد. بطور مثال توافق میان یک دولت و نهاد های غیر دولتی از نظرگاه حقوق بین الملل – که پیشتر به آن اشاره شد ـ نوعی موافقت نامه بین المللی بوده لکن هیچ حقوقدانی اعتقاد ندارد که اینگونه توافقات باید به تصویب مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.
جمع بندی
بنابراین دیدبان معتقد است توجه به اینکه موافقت نامه ایران و 1+5 ، نوعی موافقت نامه نزاکتی بوده که هدف از امضای آن اتخاذ یا تعقیب خط مشی سیاسی مشخصی در صحنه تعاملات بین المللی می باشد و به استناد نظرات شورای نگهبان در نظریات 3903 ، 2009 و همچنین مقررات و اصول کلی حقوق بین الملل که هر توافق حقوقی را نمی توان یک معاهده بین المللی قلمداد نمود? موافقت نامه ایران و 1+5 یک موافقت نامه سیاسی بوده که خارج از شمول مقررات حقوق بین الملل می باشد و اساسا تصویب آن توسط مجلس شورای اسلامی به صورت تخصصی از موضوع خارج و وجاهت قانونی ندارد.
پی نوشت ها:
1- ماده 9 قانون مدنی :مقررات عهودی که بر طبق قانون اساسی بین دولت ایران و سایر دول منعقد شده باشد در حکم قانون است .
2- علمای حقوق بین الملل هر گونه توافق منعقده میان اشخاص یا تابعان حقوق بین الملل را به شرطی که طبق مقررات حقوق بین الملل تنظیم شده و این مقررات بر آن توافق حاکم باشد را معاهده می نامند که عنوان چنین توافقی هر چه باشد موثر در مقام نیست.(معاهده? موافت نامه، عهدنامه، کنوانسیون، میثاق، پروتکل و مانند اینها).
3- عهدنامه وین در 23 مه 1969 در کنفرانس وین تصویب شد و از تاریخ 27 ژانویه 1980 لازم الاجرا گردیده است.
4- جهت آگاهی از برخی توافقات بین المللی که خارج از شمول حقوق بین الملل می باشد.رجوع کنید به : محمد رضا ضیایی بیگدلی?حقوق بین الملل عمومی?انتشارات گنج دانش?چاپ چهل و سوم?ص 91 .
5- نظرییه شماره 3903 مورخ 7/8/1360 شورای نگهبان : نخست وزیر محترم، عطف به نامه شماره 85114 مورخ 2/8/1360 موضوع سوال در شورای نگهبان مطرح و مورد بحث قرار گرفت و نظر شورا بشرح زیر اعلام می گردد: قراردادهایی که یک طرف آن وزارتخانه یا موسسه یا شرکت دولتی و طرف دیگر قرارداد شرکت خصوصی خارجی می باشد قرارداد بین المللی محسوب نمی شود و مشمول 77 اصل قانون اساسی نمی باشد.
6- نظریه شماره 2009 مورخ 16/81363 شورای نگهبان : ...اصل 77 قانون اساسی با توجه به اصل 125 از قراردادهایی که برای انجام معامله بین وزارتخانه ها و سایر سازمان های دولتی ایران و شرکت های خارجی دولتی که دارای شخصیت حقوقی باشند منعقد گردد منصرف است.
7- اصل 77 قانون اساسی : عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، موافقت نامه های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد .
اصل 125 قانون اساسی: امضای عهدنامه ها،مقاوله نامه ها،موافقت نامه ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولت ها و هم چنین امضای پیمان های مربوط به اتحادیه های بین المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رییس جمهور یا نماینده قانونی اوست.
