فریضه برتر

از خطبه 129 نهج البلاغه

اینک زمانى است که ساز و برگ شیطان قوى شده، و مکر و حیله ‏اش فرا گیر گشته، و به دست آوردن شکار برایش ممکن شده است.

به هر طرف که مى‏ خواهى به مردم نظر کن، آیا جز نیازمندى که رنج ندارى بر دوش اوست، یا ثروتمندى که نعمت خدا را کفران مى‏ کند، یا بخیلى که که از بخل ورزیدن در حقوق الهى ثروت به دست آورده، یا سرکشى که انگار گوشش از شنیدن موعظه کر است کسى را مى‏ بینى؟

خوبان و صالحان، و آزاد مردان و سخاوتمندان شما کجایند؟ پرهیزکاران در کسب، و پاکیزگان در راه و روش چه شدند؟ مگر همه آنان از این دنیاى پست و زندگانى زودگذر ناگوار کوچ نکردند؟ و مگر جز این است که شما در میان جمعى مردم بى ‏مقدار و پست بجا مانده ‏اید که به خاطر پستى آنان و وجوب اعراض از ذکرشان لبها براى سرزنش آنها به هم نمى‏ خورد؟!

ما همه از خداییم و همه به سوى او باز مى ‏گردیم.

فساد آشکار شد، نه انکار کننده‏ اى تغییر دهنده و نه باز دارنده ‏اى که خود آلوده نباشد دیده مى ‏شود.

آیا با این وضع نکبت‏بار مى ‏خواهید در جوار قدس حق قرار گیرید، و سر افرازترین دوستان خدا باشید؟! هیهات، خدا را نسبت به بهشتش نمى ‏توان فریفت، و جز به طاعتش امکان رسیدن‏ به خشنودیش نیست.

لعنت خدا بر آمران به معروفى که خود تارک معروف ‏اند، و ناهیان از منکرى که خود آلوده به منکرند.

امر به معروف و نهی از منکر در دین مقدس اسلام از اهمیت زیادی برخوردار است به گونه ای که به تعبیر روایات، اقامه سایر فرائض دینی در جامعه وابسته به امر به معروف و نهی از منکر است.

 عن ابی جعفر علیه السلام: إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَرِیضَةٌ عَظِیمَةٌ بِهَا تُقَامُ‏ الْفَرَائِض( وسایل الشیعه، ج 16، ص119)

این فریضه ی مهم اگر در جامعه ای ترک شود، آن جامعه به فساد کشیده می شود و لذا بر هر مرد و زن مسلمانی با وجود شرایط واجب است که به این فریضه الهی عمل کند....

در قرآن کریم نیز مکرر به این موضوع اشاره شده است. به عنوان مثال در آیه 104 از سوره مبارکه آل عمران، فلاح و رستگاری انسان را در گرو امر به معروف و نهی از منکر می داند:

وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اولئک هُمُ الْمُفْلِحُونَ

نه تنها در دین اسلام بلکه در ادیان قبل از اسلام هم وجود داشته است. به عنوان مثال لقمان حکیم در توصیه به فرزند خود می فرماید:

یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاَةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذلک مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ( لقمان، 17)

حتی به لحاظ عقلی هم اگر بخواهیم به موضوع نگاه کنیم، به ضرورت امر به معروف و نهی از منکر پی خواهیم برد چرا که در جامعه کسانی هستند که ملتزم به قوانین و مقررات نیستند و طبعا اگر به وسیله امر به معروف و نهی از منکر جلوی این افراد گرفته نشود، نظم عمومی جامعه به هم می خورد.

بنابراین امر به معروف و نهی از منکر نه تنها یک واجب شرعی بلکه یک واجب عقلی است و انسانیت انسان ایجاب می کند که نسبت به محیط پیرامون خود و آنچه در آن اتفاق می افتد بی تفاوت نباشد وگرنه انسانیت انسان مورد تردید است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:کُلُّکُمْ‏ رَاعٍ‏ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ.( بحار النوار، ج 72، ص 38)

و سعدی علیه الرحمه چقدر زیبا این معنا را به نظم در آورده است:

بنی  آدم  اعضای  یکدیگرند                     که در آفرینش زیک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار                    دگر  عضوها  را  نماند  قرار

منظور از درد در این شعر معروف ( که برخی به اشتباه فکر می کنند که بر سردر سازمان ملل متحد به فارسی نوشته شده است و حال آنکه چنین چیزی واقعیت ندارد) صرفا درد فیزیکی و تألم جسمی نیست بلکه تألم روحی و امراض عقیدتی و فکری به مراتب مهم تر و خطرناک تر هستند.

بنابراین چگونه ممکن است که کسی یک مجروح تصادفی را در کنار خیابان ببیند و نسبت به او احساس مسئولیت کند و او را به بیمارستان برساند ولی نسبت به کسی که مرتکب معصیت می شود و با ارتکاب این عمل جامعه را به فساد می کشاند، هیچ عکس العملی نشان ندهد؟

پس تا اینجا قدری به ضرورت عقلی و شرعی امر به معروف و نهی از منکر پی بردیم. انشاءالله در شماره بعدی بیشتر حول این موضوع سخن خواهیم گفت.

امام صادق (ع) به جندب فرمود :  خداوند آن مردمان را رحمت کند که چراغ بودند و روشنگر، آنان که با کردار خود و کوشش در حدّ توانشان مردم را به سوى ما دعوت می ‏کردند. تحف العقول ترجمه جعفری صفحه 282 امام صادق (ع) : عالمی که به علم خود عمل نکند ، پند [...]

امام صادق (ع) به جندب فرمود :  خداوند آن مردمان را رحمت کند که چراغ بودند و روشنگر، آنان که با کردار خود و کوشش در حدّ توانشان مردم را به سوى ما دعوت می ‏کردند. تحف العقول ترجمه جعفری صفحه 282

امام صادق (ع) : عالمی که به علم خود عمل نکند ، پند او چنان از روی قلبها بلغزد و فرو افتد که دانه باران از روی تخته سنگ هموار.    منیة المرید صفحه 48

 امام باقر علیه السّلام فرمود: امر بمعروف و نهى از منکر دو آفریده خداى عزّ و جلّ هستند هر که آنان را یارى کند خداوند عزیزش سازد و هر که خارشان کند خداى، خوار و ذلیلش گرداند.
شرح:
مخلوق بودن امر بمعروف و نهى از منکر شاید اشاره باشد بآنچه در علم عرفان و حکمت الهى ثابت شده است که از براى همه اعمال چه خوب و چه بد صورتهائى است ملکوتى و غیبى که در عالم برزخ و آخرت آدمى با همان صورتها مأنوس و محشور خواهد بود و روایات در این باب بسیار، و ظواهر بعضى از آیات نیز مفید این معنى است مانند  وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً. { کهف 49 }
فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ و غیر این از آیات. زلزال 7 8    خصال-ترجمه فهرى، ج‏1، ص 48

 امام صادق (ع) فرمود: امر بمعروف و نهى از منکر فقط مؤمن را باید نمود تا پند گیرد و نادان را تا یاد گیرد نه آن را که تازیانه و شمشیر دارد.
شرح: روایت در مقام بیان یکى از شرایط امر بمعروف و نهى از منکر است که اگر شخص، خوف داشت صدمه‏اى بجانش میرسد و کشته می ‏شود وظیفه امر بمعروف و نهى از منکر ندارد.خصال-ترجمه فهرى، ج‏1، ص 40

  امام صادق (ع) فرمود: بامر بمعروف و نهى از منکر تنها کسى موظف است که داراى سه خصلت باشد: بآنچه امر میکند خود عمل کند و از آنچه باز میدارد خود باز ایستد در امر و نهى‏اش بعدالت و مدارا رفتار کند. خصال-ترجمه فهرى، ج‏1، ص 123

رسول خدا (ص) فرمود: کسى که امر بمعروف یا نهى از منکر کند یا راهنمائى به خیر کند یا در مقام مشورت رأیش بطرف خیر باشد خود شریک آن کار خیر است و هر کس بکار بد دستور دهد یا راهنمائى کند و یا نظر مشورتى بد داشته باشد خودش شریک خواهد بود.  خصال-ترجمه فهرى، ج‏1، ص